του Στιβ Χολμς
Αν γυρίζαμε τα ρολόγια μας μερικούς αιώνες πίσω, θα διαπιστώναμε πως ο εορτασμός των Χριστουγέννων αποτελούσε ένα κατ' εξοχήν πολιτικό γεγονός. Τα Χριστούγεννα ήταν μια εποχή αταξίας, κατά την οποία ανατρέπονταν οι φυσικές σχέσεις εξουσίας και τα συνήθη προνόμια -οι ηγεμόνες αντικαθίσταντο από εκλεγμένους αγρότες, με δικαιοδοσία στην εκπόνηση νόμων και τη διανομή αγαθών. Κατά πάσα πιθανότητα αυτό δε λειτουργούσε τόσο ως πρόκληση προς την καθεστηκυία τάξη, όσο ως βαλβίδα ασφαλείας για τις καθεστωτικές ισορροπίες. Πάντως σε κάθε περίπτωση ήταν ένα συμβάν πολιτικό (αυτή η παράδοση εξακολουθεί εν μέρει να επιβιώνει ως σήμερα: στις βρετανικές ένοπλες δυνάμεις, τα Χριστούγεννα οι αξιωματικοί εξυπηρετούν τους χαμηλόβαθμους, φυλάνε σκοπιά κ.ο.κ).
Ως τις αρχές του 19ου αιώνα, η παράδοση αυτή είχε χαθεί. Τα σχετικά χριστουγεννιάτικα έθιμα σχεδόν ξεχάστηκαν -κι όπου εξακολουθούσαν να διατηρούνται, αυτό έγινε ως μια ενήλικη εκδοχή του κεράσματος. Ομάδες νεαρών τριγυρνούσαν μεθυσμένοι στους δρόμους και ζητούσαν δώρα από αξιοσέβαστους νοικοκυραίους. Πολιτικό κι αυτό; Μπορεί!
Μέχρι την εποχή πάντως που ο Κλέμεντ Κλαρκ Μουρ (Clement Clarke Moore) έβαλε στο ποίημα του «παραμονή Χριστουγέννων» τον ήρωα του να ακούει ένα «σαματά» στην αυλή του, το μυαλό όλων των αναγνωστών του πήγαινε κατ' ευθείαν σε παρέες μεθυσμένων νεαρών. Αλλά ο ήρωας του Μουρ τελικά αντικρίζει τον 'Αη-Βασίλη! Η μαγεία αντικαθιστά την κοινωνική αταξία -κι έτσι ανοίγει μια νέα εποχή στον εορτασμό των Χριστουγέννων.
Στην από δω πλευρά του Ατλαντικού, αυτή η νέα εποχή δεν απεικονίζεται στη μορφή του 'Αη-Βασίλη, αλλά στα τρία φαντάσματα του Σκρουτζ. Ο Ντίκενς (Dickens) μπορεί να μην ήταν αυτός που ανακάλυψε τα σύγχρονα Χριστούγεννα, αλλά πάντως τα διέδωσε στο κοινό και κατασκεύασε τις πιο καθοριστικές τους εικόνες. Η οικογενειακή γιορτή, με την εξώπορτα του σπιτιού σφαλισμένη και το σπίτι προστατευμένο από τον ταραγμένο έξω κόσμο, μετατρέπεται σε πυρήνα του εορτασμού των Χριστουγέννων. Στο κέντρο της γιορτής τίθεται -κι εξακολουθεί να βρίσκεται εκεί ως σήμερα- η πυρηνική οικογένεια. Τα οικονομικά ή κοινωνικά προβλήματα μένουν εκτός των ερμητικά κλειστών και κλειδαμπαρωμένων θυρών της οικογενειακής εστίας. Έτσι σήμερα στη Βρετανία τα Χριστούγεννα είναι η μόνη στιγμή του έτους όπου σωπαίνει η πολιτική αντιπαράθεση. Τα Χριστούγεννα δε μιλάμε πολιτικά. Μήπως όμως θα 'πρεπε;
Στην καρδιά των Χριστουγέννων βρίσκεται η βιβλική αφήγηση της γέννησης του Ιησού. Υπάρχουν δύο, ίσως και τρεις τέτοιες αφηγήσεις. Τα γεγονότα της οικείας σε όλους ιστορίας αντλούνται από τα κατά Ματθαίον και κατά Λουκάν ευαγγέλια: ένας άγγελος εμφανίζεται σε μια παρθένο που τη λένε Μαρία, και την ανακοινώνει πως θα μείνει έγκυος. Ο αρραβωνιαστικός της ο Ιωσήφ αρχικά τρομοκρατείται, αλλά στη συνέχεια συμφιλιώνεται με την ιδέα, μετά από επίσκεψη του ιδίου αγγέλου. Μαζί, με τη Μαρία, που βρίσκεται πια σε προχωρημένη εγκυμοσύνη,ταξιδεύουν από τη Ναζαρέτ στη Βηθλεέμ, προκειμένου να απογραφεί ο Ιωσήφ στον τόπο καταγωγής της οικογένειάς του. Αλλά η Βηθλεέμ έχει κατακλυστεί από ανθρώπους που θέλουν να απογραφούν -και μη βρίσκοντας κατάλυμα, το ζευγάρι εξαναγκάζεται να περάσει το βράδυ σε ένα στάβλο. Εκεί η Μαρία γεννάει. Εντωμεταξύ το γεγονός ανακοινώνεται από στρατιές αγγέλων σε μια ομάδα βοσκών, ένα αστέρι καθοδηγεί κάτι μάγους και όλοι μαζί συμπίπτουν στην προσκύνηση του νεογέννητου Μεσσία. Προηγουμένως οι μάγοι έχουν ενημερώσει τον τοπικό ηγεμόνα Ηρώδη, που ταραγμένος διατάζει να σφαχτούν όλα τα βρέφη της περιοχής. Αλλά οΙωσήφ έχει ειδοποιηθεί σε ένα όνειρο -και δραπετεύει με την οικογένειά του, αναζητώντας ασφάλεια στην Αίγυπτο.
Δε θα έπρεπε να χρειάζεται κανείς να τονίσει πως αυτή είναι μια έντονα πολιτική αφήγηση. Η απογραφή αφορά τον εξορθολογισμό της φορολογικής πολιτικής της Ρωμαϊκής Αυτοκρατορίας. Εξαιτίας της κυβερνητικής γραφειοκρατίας, η Μαρία και ο Ιωσήφ ξεσπιτώνονται, και το παιδί τους γεννιέται σε ακραία ανθυγιεινές συνθήκες. Ο φόβος του Ηρώδη εξαναγκάζει την οικογένεια να διαφύγει στο εξωτερικό προκειμένου να γλιτώσει από την πολιτική βία στην πατρίδα της.
Όμως, η ιστορία αυτή -ιδίως όπως την αφηγείται ο Λουκάς- είναι επιπλέον μια καταγραφή της αποφασιστικής θεϊκής παρέμβασης στην πολιτική πραγματικότητα. Στο «μαγκίφικατ» η Μαρίαεξυμνεί τη σωτήρια παρέμβαση του Θεού: οι αλαζόνες ταπεινώνονται, οι ισχυροί εκθρονίζονται, οι πλούσιοι πτωχεύουν. Αντιστρόφως οι πεινασμένοι χορταίνουν και οι ταπεινοί εξυψώνονται. Έγκυος στον Ιησού, περικυκλωμένη πανταχόθεν από καχυποψία και εχθρότητα, η Μαρίαπροφητεύει με παρρησία την άμεση παρέμβαση του Θεού στην ανθρώπινη πολιτική, υποθέτοντας και απαιτώντας την ανατροπή της καθεστηκυίας τάξεως.
Ο Λουκάς φτάνει στο σημείο να αναφερθεί σε ένα διάταγμα «παρὰ Καίσαρος Αὐγούστου». ΟΑύγουστος εξυμνούνταν (ή μάλλον καλύτερα λατρευόταν) σε όλη την επικράτεια ως ο «σωτήρας» που είχε φέρει «ειρήνη» στον κόσμο. Ο Λουκάς όμως περιγράφει μια υπαίθρια σκηνή, όπου άγγελοι Κυρίου ανακοινώνουν τη γέννηση ενός «σωτήρα» που θα φέρει «ἐπὶ γῆς εἰρήνη». Η σύμπτωση «βγάζει μάτι». Ο Λουκάς λες και θέλει να γελοιοποιήσει τους ισχυρισμούς του καθεστώτος. Η αυτοκρατορική ειρήνη επετεύχθη με ωμή καταστολή όπως το έθεσε αξιομνημόνευτα ο Τάκιτος (Tacitus), «δημιούργησαν μιαν έρημο -και την αποκάλεσαν ειρήνη». ΟΛουκάς βγάζει ευθέως τη γλώσσα στην κρατική προπαγάνδα, αντιπαραθέτοντάς της τήν αφήγηση της γέννησης ενός αληθινού σωτήρα, που φέρνει πραγματική ειρήνη.
Στο τελικό βιβλίο της Καινής Διαθήκης, την «αποκάλυψη», κάποια στιγμή εμφανίζεται μια ετοιμόγεννη γυναίκα, ενώ ένα πολυκέφαλο τέρας καραδοκεί για να κατασπαράξει το παιδί, μόλις αυτό γεννηθεί (Αποκ. 12: 1-5). Το τέρας είναι η Ρώμη× το παιδί, ο Ιησούς. Η εικόνα μεταφέρει ανάγλυφα τη θεμελιακή σύγκρουση μεταξύ της Αυτοκρατορίας και του Μεσσία. Η εικόνα αποδίδεται με τον υπερβολικό και κραυγαλέο στιλ της αποκαλυπτικής λογοτεχνίας, πράγμα πάντως που μας υποχρεώνει να δούμε τα Χριστούγεννα ως μια εξόχως και καθοριστικά πολιτική στιγμή.
Η πολιτική είναι σύμφυτη με τα Χριστούγεννα· πολιτική που στο όνομα του δίκιου των πιο αδικημένων, αμφισβητεί τις βολεμένες ελίτ και τους ανάλγητους γραφειοκράτες. Αυτή η προσέγγιση εξάλλου θα ήταν πιστή στη βιβλική αφήγηση της ενσάρκωσης του Θεού.
Ο Steve Holmes
είναι θεολόγος, καθηγητής στο πανεπιστήμιο του Σεντ 'Αντριους
Πηγή "ppol"
Piraeus Time
0 σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου