Στη βορειοανατολική γωνία του ιερού ναού της Νέας Παναγίας, στην προέκταση της οδού Μητροπόλεως, στη Θεσσαλονίκη, ορθώνεται ένα παραμελημένο κομμάτι λίθου, που δεν θυμίζει καθόλου την αλλοτινή του αίγλη. Το κομμάτι αυτό άνηκε κάποτε στο ρωμαϊκό ιππόδρομο της Θεσσαλονίκης.
Τον ιππόδρομο έχτισε στις αρχές του 4ου αιώνα ο αυτοκράτορας Γαλέριος, ο οποίος την εποχή της Τετραρχίας επέλεξε ως έδρα του τη Θεσσαλονίκη, μετά την επιστροφή του το 299 μ.Χ. από μια νικηφόρο εκστρατεία εναντίον των Περσών. Ο ιππόδρομος χτίστηκε δίπλα στο ανάκτορο. Η μία του πλευρά, η ανατολική, ήταν σε επαφή με τα ανατολικά τείχη. Τοποθετήθηκε στον άξονα Βορρά-Νότου, αντίθετα με την κατηφορική κλίση του εδάφους, κάθετα προς τη θάλασσα, περίπου από τη σημερινή οδό Εγνατία έως την οδό Μητροπόλεως.
Ο ιππόδρομος ήταν ένας διαμορφωμένος υπαίθριος δημόσιος χώρος, πολύ αγαπητός στους πολίτες. Η μορφή του, λόγω των αγώνων και της συγκέντρωσης πλήθους, επηρεάστηκε από τα αρχαιοελληνικά στάδια. Είχε σχήμα παραλληλόγραμμο ελλειψοειδές, με δύο μακρές πλευρές μεγάλου μήκους που ενώνονταν στα άκρα με δύο πολύ στενότερες. Η μία τους απόληξη, η σφενδόνη, ήταν ημικυκλική και από την άλλη, ευθύγραμμη πλευρά, την αφετηρία, γινόταν η εκκίνηση.
Ο ιππόδρομος έμεινε στην ιστορία για ένα θλιβερό γεγονός, το οποίο αναφέρεται στις γραπτές πηγές της παλαιοχριστιανικής εποχής. Ο αυτοκράτορας (από το 383 μ.Χ.) της Ρωμαϊκής Αυτοκρατορίας, Θεοδόσιος Α΄(347-395 μ.Χ.) διέταξε το 390 μ.Χ. τη σφαγή του λαού της πόλης, που είχε κληθεί στον ιππόδρομο. Η αιτία που προκάλεσε αυτό το συμβάν ήταν η δυσαρέσκεια των Θεσσαλονικέων για την πολύ κακή συμπεριφορά των Γότθων μισθοφόρων που ο Θεοδόσιος είχε εγκαταστήσει στην πόλη για να διασφαλίζεται η δημόσια τάξη. Ο λαός συγκεντρώθηκε στον ιππόδρομο πιστεύοντας, όπως είχε ανακοινωθεί, ότι θα γίνονταν αγώνες. Στην πραγματικότητα, όμως, η γοτθική φρουρά επιτέθηκε και κατέσφαξε γύρω στις 7.000 πολίτες.
Αγώνες στον ιππόδρομο της Θεσσαλονίκης μαρτυρούνται ως τα τέλη του 5ου αιώνα μ.Χ. Όταν οι αγώνες απαγορεύθηκαν ως ειδωλολατρικό κατάλοιπο και ο ιππόδρομος ερήμωσε, τα μαρμάρινα εδώλια-καθίσματά του χρησιμοποιήθηκαν στην ανέγερση κάτω τμημάτων του τείχους, ενώ τα εδώλιά του μεταφέρθηκαν και κτίσθηκαν στην υποδομή τμημάτων των δυτικών και ανατολικών τειχών, στο ύψος της οδού Εγνατία και νοτιότερα.
Σήμερα, σχεδόν τίποτα δεν είναι ορατό από τον ιππόδρομο. Τμήματα του ιπποδρόμου εντοπίστηκαν κατά το παρελθόν μαζί με λείψανα του τείχους στην οδό Φιλικής Εταιρείας, στην πλατεία Ιπποδρομίου και κατά τη διάρκεια εργασιών για την ανέγερση πολυκατοικιών στην ίδια περιοχή.
Η ανάμνηση του ιπποδρόμου διατηρήθηκε στη μνήμη των κατοίκων της πόλης δια μέσου των αιώνων. Προδρόμι ονομαζόταν η περιοχή από τους Έλληνες μέχρι τις αρχές του 20ού, Αλπεδρόμο Νουέβο από τους Εβραίους της πόλης, Γιασί Γιολ από τους Τούρκους και πλατεία Ιπποδρομίου από τους κατοίκους σήμερα.
Από τα κείμενα ορισμένων περιηγητών, που επισκέφθηκαν τη Θεσσαλονίκη από το 17ο αιώνα ως τις αρχές του 20ού αιώνα μαθαίνουμε ότι στη βορειοδυτική πλευρά είχαν απομείνει τμήματα των θόλων του ιπποδρόμου που στήριζαν κάποτε την ανωδομή με τα καθίσματα. Εκεί είχαν εγκαταστήσει οι βαφείς υφασμάτων τα εργαστήριά τους. Δυτικά και δίπλα από το Προδρόμι, στην πλατεία Ναυαρίνου ήταν τα εργαστήρια κατασκευής λουτρικών και μεταξωτών. Μαθαίνουμε επίσης, ότι ο στίβος δεν είχε καταληφθεί από κτίρια, έμεινε ελεύθερος σε μια μακρόστενη πλατεία και γέμισε με πλατάνια και άλλα δέντρα.
Η συνοικία κατοικήθηκε την εποχή της Τουρκοκρατίας κυρίως από Έλληνες. Είναι μία από τις μεγαλύτερες συνοικίες της πόλης και ο πληθυσμός της αυξάνεται σημαντικά, κυρίως από τον 16ο αιώνα και μετά. Έτσι, τον 16ο αιώνα κατοικούν εκεί, σύμφωνα με τα τουρκικά κιτάπια, 235 οικογένειες, 97 χήρες και 28 άγαμοι, δηλαδή συνολικά 1.563 Έλληνες κάτοικοι.
Όλη η περιοχή είχε πολλά μετόχια μοναστηριών του Αγίου Όρους, μάλιστα ο σημερινή οδός Καμβουνίων στη βορειοανατολική πλευρά του ιπποδρόμου ονομαζόταν τότε «Δρόμος του Καπηλειού των Μοναχών». Στον 17ο αιώνα υπάρχουν, λόγω της αύξησης του πληθυσμού, δύο χριστιανικοί ενοριακοί ναοί. Πιθανόν τότε να κτίστηκε και η παλαιά εκκλησία του Αγ. Κωνσταντίνου, αρχικά μετόχι του Αγίου Όρους. Υπήρχε ακόμη και ελληνικό σχολείο και πριν κτισθεί, στο τέλος της Τουρκοκρατίας η «Ιωαννίδειος Αστική Σχολή Αρρένων», σχολείο που σώζεται μέχρι σήμερα.
Γνωρίζουμε, επίσης, ότι την ύδρευση της συνοικίας εξυπηρετούσε μία μεγάλη δημόσια κρήνη στην πλατεία.
Στην πλατεία Ιπποδρομίου ζουν πολλές γνωστές οικογένειες της Θεσσαλονίκης τον 20ο αιώνα. Γνωστοί ήταν ακόμη οι περίφημοι ανώνυμοι κανταδόροι της. Από τα τέλη ήδη του 19ου αι. έχει αρχίσει να γίνεται εδώ η μεγάλη γιορτή της τελευταίας Κυριακής της Αποκριάς και η μεγάλη παρέλαση των καρναβαλιών.
Η περιοχή παίρνει το σημερινό της όνομα μετά το 1912. Η μορφή της αλλάζει σταδιακά.
Τα παλιά σπίτια δίνουν τη θέση τους στην ανοικοδόμηση. Οι περισσότερες πολυκατοικίες κτίζονται εκεί λίγο πριν από το 1960 και στην δεκαετία του ΄70. Τότε γίνεται και η ανέγερση του νέου ναού του Αγίου Κωνσταντίνου.
Σήμερα, το μοναδικό ορατό τμήμα του ιπποδρόμου είναι το μικρό λίθινο τμήμα θόλων της σφενδόνης, δίπλα στον ιερό ναό της Νέας Παναγίας.
*Τα παραπάνω στοιχεία θα παρουσιάσει η λέκτορας Πολιτιστικής Κληρονομιάς του Τμήματος Προσχολικής Αγωγής και Εκπαίδευσης της Παιδαγωγικής Σχολής του ΑΠΘ, Σαπφώ Ταμπάκη, σήμερα στο Βαφοπούλειο πνευματικό κέντρο, σε διάλεξη που θα δώσει με θέμα «Ο Ιππόδρομος, το Προδρόμι, η πλατεία Ιπποδρομίου στη Θεσσαλονίκη».
Μ. Κουζινοπούλου
Τον ιππόδρομο έχτισε στις αρχές του 4ου αιώνα ο αυτοκράτορας Γαλέριος, ο οποίος την εποχή της Τετραρχίας επέλεξε ως έδρα του τη Θεσσαλονίκη, μετά την επιστροφή του το 299 μ.Χ. από μια νικηφόρο εκστρατεία εναντίον των Περσών. Ο ιππόδρομος χτίστηκε δίπλα στο ανάκτορο. Η μία του πλευρά, η ανατολική, ήταν σε επαφή με τα ανατολικά τείχη. Τοποθετήθηκε στον άξονα Βορρά-Νότου, αντίθετα με την κατηφορική κλίση του εδάφους, κάθετα προς τη θάλασσα, περίπου από τη σημερινή οδό Εγνατία έως την οδό Μητροπόλεως.
Ο ιππόδρομος ήταν ένας διαμορφωμένος υπαίθριος δημόσιος χώρος, πολύ αγαπητός στους πολίτες. Η μορφή του, λόγω των αγώνων και της συγκέντρωσης πλήθους, επηρεάστηκε από τα αρχαιοελληνικά στάδια. Είχε σχήμα παραλληλόγραμμο ελλειψοειδές, με δύο μακρές πλευρές μεγάλου μήκους που ενώνονταν στα άκρα με δύο πολύ στενότερες. Η μία τους απόληξη, η σφενδόνη, ήταν ημικυκλική και από την άλλη, ευθύγραμμη πλευρά, την αφετηρία, γινόταν η εκκίνηση.
Ο ιππόδρομος έμεινε στην ιστορία για ένα θλιβερό γεγονός, το οποίο αναφέρεται στις γραπτές πηγές της παλαιοχριστιανικής εποχής. Ο αυτοκράτορας (από το 383 μ.Χ.) της Ρωμαϊκής Αυτοκρατορίας, Θεοδόσιος Α΄(347-395 μ.Χ.) διέταξε το 390 μ.Χ. τη σφαγή του λαού της πόλης, που είχε κληθεί στον ιππόδρομο. Η αιτία που προκάλεσε αυτό το συμβάν ήταν η δυσαρέσκεια των Θεσσαλονικέων για την πολύ κακή συμπεριφορά των Γότθων μισθοφόρων που ο Θεοδόσιος είχε εγκαταστήσει στην πόλη για να διασφαλίζεται η δημόσια τάξη. Ο λαός συγκεντρώθηκε στον ιππόδρομο πιστεύοντας, όπως είχε ανακοινωθεί, ότι θα γίνονταν αγώνες. Στην πραγματικότητα, όμως, η γοτθική φρουρά επιτέθηκε και κατέσφαξε γύρω στις 7.000 πολίτες.
Αγώνες στον ιππόδρομο της Θεσσαλονίκης μαρτυρούνται ως τα τέλη του 5ου αιώνα μ.Χ. Όταν οι αγώνες απαγορεύθηκαν ως ειδωλολατρικό κατάλοιπο και ο ιππόδρομος ερήμωσε, τα μαρμάρινα εδώλια-καθίσματά του χρησιμοποιήθηκαν στην ανέγερση κάτω τμημάτων του τείχους, ενώ τα εδώλιά του μεταφέρθηκαν και κτίσθηκαν στην υποδομή τμημάτων των δυτικών και ανατολικών τειχών, στο ύψος της οδού Εγνατία και νοτιότερα.
Σήμερα, σχεδόν τίποτα δεν είναι ορατό από τον ιππόδρομο. Τμήματα του ιπποδρόμου εντοπίστηκαν κατά το παρελθόν μαζί με λείψανα του τείχους στην οδό Φιλικής Εταιρείας, στην πλατεία Ιπποδρομίου και κατά τη διάρκεια εργασιών για την ανέγερση πολυκατοικιών στην ίδια περιοχή.
Η ανάμνηση του ιπποδρόμου διατηρήθηκε στη μνήμη των κατοίκων της πόλης δια μέσου των αιώνων. Προδρόμι ονομαζόταν η περιοχή από τους Έλληνες μέχρι τις αρχές του 20ού, Αλπεδρόμο Νουέβο από τους Εβραίους της πόλης, Γιασί Γιολ από τους Τούρκους και πλατεία Ιπποδρομίου από τους κατοίκους σήμερα.
Από τα κείμενα ορισμένων περιηγητών, που επισκέφθηκαν τη Θεσσαλονίκη από το 17ο αιώνα ως τις αρχές του 20ού αιώνα μαθαίνουμε ότι στη βορειοδυτική πλευρά είχαν απομείνει τμήματα των θόλων του ιπποδρόμου που στήριζαν κάποτε την ανωδομή με τα καθίσματα. Εκεί είχαν εγκαταστήσει οι βαφείς υφασμάτων τα εργαστήριά τους. Δυτικά και δίπλα από το Προδρόμι, στην πλατεία Ναυαρίνου ήταν τα εργαστήρια κατασκευής λουτρικών και μεταξωτών. Μαθαίνουμε επίσης, ότι ο στίβος δεν είχε καταληφθεί από κτίρια, έμεινε ελεύθερος σε μια μακρόστενη πλατεία και γέμισε με πλατάνια και άλλα δέντρα.
Η συνοικία κατοικήθηκε την εποχή της Τουρκοκρατίας κυρίως από Έλληνες. Είναι μία από τις μεγαλύτερες συνοικίες της πόλης και ο πληθυσμός της αυξάνεται σημαντικά, κυρίως από τον 16ο αιώνα και μετά. Έτσι, τον 16ο αιώνα κατοικούν εκεί, σύμφωνα με τα τουρκικά κιτάπια, 235 οικογένειες, 97 χήρες και 28 άγαμοι, δηλαδή συνολικά 1.563 Έλληνες κάτοικοι.
Όλη η περιοχή είχε πολλά μετόχια μοναστηριών του Αγίου Όρους, μάλιστα ο σημερινή οδός Καμβουνίων στη βορειοανατολική πλευρά του ιπποδρόμου ονομαζόταν τότε «Δρόμος του Καπηλειού των Μοναχών». Στον 17ο αιώνα υπάρχουν, λόγω της αύξησης του πληθυσμού, δύο χριστιανικοί ενοριακοί ναοί. Πιθανόν τότε να κτίστηκε και η παλαιά εκκλησία του Αγ. Κωνσταντίνου, αρχικά μετόχι του Αγίου Όρους. Υπήρχε ακόμη και ελληνικό σχολείο και πριν κτισθεί, στο τέλος της Τουρκοκρατίας η «Ιωαννίδειος Αστική Σχολή Αρρένων», σχολείο που σώζεται μέχρι σήμερα.
Γνωρίζουμε, επίσης, ότι την ύδρευση της συνοικίας εξυπηρετούσε μία μεγάλη δημόσια κρήνη στην πλατεία.
Στην πλατεία Ιπποδρομίου ζουν πολλές γνωστές οικογένειες της Θεσσαλονίκης τον 20ο αιώνα. Γνωστοί ήταν ακόμη οι περίφημοι ανώνυμοι κανταδόροι της. Από τα τέλη ήδη του 19ου αι. έχει αρχίσει να γίνεται εδώ η μεγάλη γιορτή της τελευταίας Κυριακής της Αποκριάς και η μεγάλη παρέλαση των καρναβαλιών.
Η περιοχή παίρνει το σημερινό της όνομα μετά το 1912. Η μορφή της αλλάζει σταδιακά.
Τα παλιά σπίτια δίνουν τη θέση τους στην ανοικοδόμηση. Οι περισσότερες πολυκατοικίες κτίζονται εκεί λίγο πριν από το 1960 και στην δεκαετία του ΄70. Τότε γίνεται και η ανέγερση του νέου ναού του Αγίου Κωνσταντίνου.
Σήμερα, το μοναδικό ορατό τμήμα του ιπποδρόμου είναι το μικρό λίθινο τμήμα θόλων της σφενδόνης, δίπλα στον ιερό ναό της Νέας Παναγίας.
*Τα παραπάνω στοιχεία θα παρουσιάσει η λέκτορας Πολιτιστικής Κληρονομιάς του Τμήματος Προσχολικής Αγωγής και Εκπαίδευσης της Παιδαγωγικής Σχολής του ΑΠΘ, Σαπφώ Ταμπάκη, σήμερα στο Βαφοπούλειο πνευματικό κέντρο, σε διάλεξη που θα δώσει με θέμα «Ο Ιππόδρομος, το Προδρόμι, η πλατεία Ιπποδρομίου στη Θεσσαλονίκη».
Μ. Κουζινοπούλου
Piraeus Time
0 σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου