του Νίκολας Κριστόφ
O μεγαλύτερος κίνδυνος για τα παιδιά δεν είναι τα όπλα, οι πισίνες ή τα αυτοκίνητα στους δρόμους. Οι επιστήμονες δίνουν έμφαση στο «τοξικό στρες» που εμφανίζεται νωρίς στη ζωή, ακόμα και πριν τη γέννηση!
Αυτό το μήνα, η «αμερικανική ακαδημία παιδιατρικής» (AAP) εξέδωσε μια σημαντική ανακοίνωση, με την οποία προειδοποιεί πως το «τοξικό στρες» μπορεί να βλάψει δια βίου τα παιδιά. Όπως όλοι, έτσι κι εγώ είμαι ιδιαίτερα σκεπτικιστής με τα πρωτοσέλιδα με ιατρικές ειδήσεις (ο καφές κάνει καλό! Ο καφές κάνει κακό!). Αλλά δεν πρόκειται περί αυτού.
Εδώ έχουμε μάλλον μια ανακοίνωση πολιτικού προσανατολισμού από τη σημαντικότερη οργάνωση παιδιατρικής, που στηρίζεται σε δύο δεκαετίες επιστημονικών ερευνών, με επαναστατικές επιπτώσεις στην ιατρική και στο πώς μπορούμε να αντιμετωπίσουμε πιο αποτελεσματικά τη φτώχεια και το έγκλημα.
Το τοξικό στρες μπορεί να προκαλείται από την κακοποίηση των γονέων, το αλκοόλ ή τα ναρκωτικά. Δημιουργείται σε νοικοκυριά όπου τα παιδιά απειλούνται και χτυπιούνται. Μπορεί επίσης να παραχθεί από τη χρόνια παραμέληση -ένα μωρό που κλαίει και κανείς δεν το παίρνει αγκαλιά. Η συναισθηματική επικοινωνία φαίνεται να διαλύει το τοξικό στρες -συνεχίστε τις αγκαλιές και τα νανουρίσματα!- πράγμα που σημαίνει πως το στρες συνδέεται με το αίσθημα της ύπαρξης απειλής και την απουσία προστασία.
Τα βρέφη, ακόμα και τα έμβρυα, διαισθάνονται το εχθρικό ή αδιάφορο περιβάλλον, και η έκκριση ορμονών που συνδέονται με το στρες, σαν την κορτιζόλη, μπορεί να βλάψει το μεταβολισμό του σώματος ή την νοητική τους ανάπτυξη.
Το αποτέλεσμα είναι να προκύπτει κάποτε μόνιμη βλάβη στα παιδιά. Ακόμα και πολλά χρόνια αργότερα, όταν γίνονται ενήλικες, τα στρεσαρισμένα παιδιά έχουν περισσότερες πιθανότητες να πάσχουν από καρδιαγγειακές παθήσεις και να έχουν άστατο χαρακτήρα και προβλήματα με το νόμο.
Η σημαντική περίοδος φαίνεται πως εκτείνεται από τη σύλληψη σε όλη την πρώιμη παιδική ηλικία. Στη συνέχεια, το μυαλό αλλάζει και πλάθεται πολύ δυσκολότερα.
«Η συμπεριφορά των παιδιών μπορεί να επηρεαστεί και αργότερα, αλλά οι πειραγμένες εγκεφαλικές συνδέσεις δεν αποκαθίστανται», σημειώνει ο παιδίατρος του Χάρβαρντ Τζακ Σόνκοφ (Jack P.Shonkoff) ένας από τους πλέον διακεκριμένους επιστήμονες του χώρου. «Αρχίζουμε να διαμορφώνουμε μια πολύ ελκυστική βιολογική θεωρία για το πώς συνδέονται τα μαθησιακά προβλήματα με τη βίωση συναισθημάτων εχθρότητας από τα παιδιά».
Αυτή η νέα πορεία της έρευνας αναδεικνύει μια άβολη αλήθεια: η αντιμετώπιση της φτώχειας δυσχεραίνεται συχνά από την ανάπτυξη αυτοκαταστροφικών συμπεριφορών. Υπάρχουν παιδιά από φτωχές οικογένειες που αργότερα λάμπουν, αλλά υπάρχουν πολλά που εγκαταλείπουν το σχολείο, παρανομούν κι έχουν προβλήματα στο να βρουν δουλειά ή να κάνουν οικογένεια. Αργότερα, τα παιδιά τους έχουν πολύ μεγάλες πιθανότητες να αναπαραγάγουν παρόμοιες συμπεριφορές.
Οι προοδευτικοί συχνά τείνουν να παραβλέπουν την αυτοκαταστροφικότητα ορισμένων συμπεριφορών, ενώ οι συντηρητικοί συχνά τις αξιοποιούν για να ρίξουν το φταίξιμο της ανέχειας στους ίδιους τους φτωχούς.
Αλλά η έρευνα δε δείχνει μόνο πως οι ρίζες της αποτυχίας και της κακοπάθειας είναι βιολογικές, αλλά πως είναι και προβλέψιμες. «Μιλάμε εδώ για τη βιολογία των κοινωνικών ανισοτήτων», λέει ο Δρ. Σόνκοφ. «Οι πρώτες μας εμπειρίες στην κυριολεξία εγγράφονται στο σώμα μας».
Το πολιτικό συμπέρασμα είναι πως το αποτελεσματικότερο οικονομικά παράθυρο για να πετύχουμε μια αλλαγή δεν είναι το γυμνάσιο, ούτε καν το νηπιαγωγείο (αν και το σχολείο έχει να παίξει σημαντικό ρόλο) αλλά τα πρώτα χρόνια της ζωής, συμπεριλαμβανομένης ακόμα και της ενδομήτριας περιόδου.
«Η προστασία των παιδιών από συναισθήματα εχθρότητας είναι μια πολλά υποσχόμενη και επιστημονικά τεκμηριωμένη στρατηγική καταπολέμησης των περισσότερων από τα πιο επίμονα και δαπανηρά κοινωνικά προβλήματα, συμπεριλαμβανομένων των περιορισμένων ακαδημαϊκών επιδόσεων, της μειωμένης οικονομικής παραγωγικότητας, της εγκληματικότητας και των ανισοτήτων στην υγεία» επισημαίνει η AAP σε ανακοίνωσή της.
Ένα πετυχημένο παράδειγμα επιτυχούς παρέμβασης είναι η κατ' οίκον επίσκεψη ειδικών παιδιάτρων, όπως το κάνει η οργάνωση «συνεργασία νοσοκόμων-οικογένειας». Αυτή η οργάνωση στέλνει νοσοκόμες να επισκεφθούν φτωχές, κοινωνικά ευάλωτες γυναίκες που βρίσκονται στην πρώτη τους εγκυμοσύνη. Οι νοσοκόμες ενημερώνουν για τους κινδύνους από το κάπνισμα και το αλκοόλ, ενθαρρύνουν το θηλασμό και την καλή διατροφή και προσπαθούν να πείσουν τις μέλλουσες μητέρες να αγκαλιάζουν και να διαβάζουν ιστορίες στα παιδιά τους. Το πρόγραμμα συνεχίζεται ως ότου τα παιδιά γίνουν 2 ετών.
Σύμφωνα με μελέτες που αξιολόγησαν τα αποτελέσματα αυτού του προγράμματος, όταν τα παιδιά που συμμετείχαν γίνουν 6 ετών, εμφανίζουν τρεις φορές λιγότερες πιθανότητες να αντιμετωπίσουν συναισθηματικά η διανοητικά προβλήματα σε σχέση με τα υπόλοιπα παιδιά που δε συμμετείχαν στο πρόγραμμα. Στα 15 τους χρόνια έχουν τις μισές πιθανότητες να έχουν συλληφθεί.
Οι έρευνες που επισημαίνουν τη σημασία της πρώιμης παιδικής ηλικίας πέφτουν βροχή. Πολλές έρευνες εξέτασαν Ολλανδέζες γυναίκες που εγκυμονούσαν κατά τη διάρκεια μιας σύντομης περιόδους λιμού που έπληξε τη χώρα στα τέλη του Β' παγκοσμίου πολέμου. Δεκαετίες αργότερα, αυτά τα «μωρά της πείνας» αντιμετώπιζαν προβλήματα συγκέντρωσης και έπασχαν συχνότερα από καρδιοπάθειες σε σχέση με εκείνα που γεννήθηκαν λίγο πριν ή λίγο μετά.
'Αλλοι ακαδημαϊκοί ερευνούν παιδιά που έπεσαν θύματα έντονης παραμέλησης στα ρουμανικά ορφανοτροφεία. Όσοι πέρασαν πολύ καιρό στα ιδρύματα αυτά είχαν βραχύτερα τελομερή μιαγενετική διαφορά που συνδέεται με την επιτάχυνση της γήρανσης. Ο εγκέφαλός τους επίσης είναιδιαφορετικός.
Τα επιστημονικά δεδομένα ακόμα συλλέγονται. Αλλά φαίνεται πως η βιολογία μας στέλνει ένα συναρπαστικό μήνυμα: αν θέλετε να αντιμετωπίσετε τη φτώχεια και να βελτιώσετε την υγεία και την παιδεία, πρέπει να αρχίσετε να μεριμνείτε νωρίτερα. Σε πολλά παιδιά, η ζημιά έχει γίνει πριν την πρώτη μέρα στο σχολείο. Όπως έλεγε και ο Φρέντερικ Ντάγκλας (Frederick Douglass) «είναι ευκολότερο να μεγαλώνεις γερά παιδιά από το να επισκευάζεις τσακισμένους μεγάλους».
Ο Nicholas D. Kristof είναι δημοσιογράφος
Piraeus Time
0 σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου