Η θερινή ραστώνη μάς βρίσκει να λιαζόμαστε στις ατελείωτες παραλίες της Μήλου. Ανακαλύπτουμε τοπία ανέγγιχτα, μαθαίνουμε γοητευτικές ιστορίες και, όταν μπαίνουμε στον αθέατο κόσμο των ορυχείων της, κάνουμε μια ευχή: άνθρωπος και φύση να βρίσκονται πάντα σε ισορροπία.
Στα σκονισμένα παράθυρα του αυτοκινήτου που με υποδέχεται στο λιμάνι της Μήλου γράφει «Milos is for lovers». Απευθείας μού έρχονται στο μυαλό οι συζητήσεις μεταξύ φίλων για τις καλοκαιρινές διακοπές. Οι ερωτευμένοι ψηφίζουν Μήλο, όσοι αναζητούν καλοκαιρινό ταίρι την ξεγράφουν χωρίς δεύτερη κουβέντα. Τα σλόγκαν αγάπης φαίνεται να μην έχουν τέλος στο νησί. Δεν περνά λίγη ώρα και γνωρίζω δύο Μηλιούς που με πειράζουν λέγοντάς μου να προσέχω μην κάτσω στη «ζαχαρόπετρα», δηλαδή στον κατάλευκο ορυκτό περλίτη που αφθονεί στο νησί, γιατί τότε θα ερωτευτώ Μηλιό.
Αναρωτιέμαι αν αρκεί μια «αγάπη» για να αλλάξει τις τουριστικές ιδιαιτερότητες της Μήλου. Ενα κατά βάση βιομηχανικό νησί, με πάρεργο τον τουρισμό μέχρι πριν από λίγα χρόνια -δηλαδή με χαρακτηριστική έλλειψη αξιοπρεπών καταλυμάτων και περιορισμένη ποιότητα υπηρεσιών-, που τελικά πέρυσι κατόρθωσε το ακατόρθωτο: το 2009, χρονιά οικονομικής αβεβαιότητας για τους περισσότερους τουριστικούς προορισμούς, παρουσίασε αύξηση 7%, σύμφωνα με τα στοιχεία αφίξεων. Κάτι φαίνεται να αλλάζει στο «ζευγαρόνησο»...
Μια Χώρα φτιαγμένη από τη Χώρα
Μην κάνετε το λάθος στη Μήλο να ρωτήσετε «πώς θα ανέβω στη Χώρα». Οταν λες εδώ Χώρα, δεν εννοείς, όπως στα περισσότερα Κυκλαδονήσια, τον κουκλίστικο οχυρωμένο οικισμό που είναι χτισμένος στο ψηλότερο σημείο του νησιού. Χώρα στη Μήλο είναι ο μικρός και αφανής οικισμός με το όνομα Ζεφυρία. Οι περισσότεροι επισκέπτες την προσπερνούν οδεύοντας προς τις νοτιοανατολικές παραλίες. Μονάχα οι ντόπιοι την τιμούν συντηρώντας τα χωραφάκια τους και γιορτάζοντας την εκκλησία της Παναγίας της Πορτιανής, που μαζί με το ναό του Αγίου Χαραλάμπους σχηματίζουν ένα αρχιτεκτονικά όμορφο σύνολο. Εχει ιστορία η Ζεφυρία. «Κέντρο πώλησης της λείας των πειρατών, γνωστή για τα έκλυτα ήθη και την ασωτία των γυναικών της, είναι το επίκεντρο του μεγαλύτερου κουρσαρότοπου στο Αιγαίο», έγραφε ο Αγγλος περιηγητής Berhard Randolph, ο οποίος πέρασε από εδώ το 1675.
Η παρακμή δεν άργησε να έρθει. Η εξάλειψη της πειρατείας στα τέλη του 17ου αιώνα, σε συνδυασμό με τις αναθυμιάσεις από την έκρηξη του ηφαιστείου της Σαντορίνης το 1707, που επιδείνωσαν τις ήδη ανθυγιεινές συνθήκες διαβίωσης, την αποδεκάτισαν. Οι Μήλιοι, που από παλιά είχαν τη συνήθεια να χτίζουν νέους οικισμούς με υλικά από το ξήλωμα των παλιών, φορτώθηκαν το βιος τους και μεταφέρθηκαν ψηλά στα περίχωρα του βυζαντινού Κάστρου: στην Πλάκα, την Τρυπητή και στους Τριοβασάλους. Ακόμα και οι θησαυροί της εκκλησίας της Ζεφυρίας μεταφέρθηκαν στη σημερινή μητρόπολη της Παναγίας της Κορφιάτισσας στην Πλάκα.
Ετσι δημιουργήθηκε η σημερινή «Χώρα», η Πλάκα, την οποία και σκοπεύω να επισκεφτώ πρώτη, αφού ο Αδάμαντας, όπως και τα υπόλοιπα λιμάνια των Κυκλάδων, δεν προσφέρει κάποιο ιδιαίτερα καλαίσθητο περιβάλλον. Σε αυτό που διαφέρει από τα υπόλοιπα λιμάνια είναι ότι ο Αδάμαντας συνεχίζει να αναπτύσσεται με γοργούς ρυθμούς. Νέα στέκια «ήπιας» νυχτερινής ζωής, όμορφα καταλύματα, καλές ταβέρνες και μικρά μουσεία-διαμάντια ξεφυτρώνουν κάθε χρονιά σαν μανιτάρια. Βέβαια, το ίδιο απογοητευτική όσον αφορά την αρχιτεκτονική είναι και η διαδρομή μέχρι την Πλάκα. Αναρχη δόμηση και κακόγουστες παρεμβάσεις, που ευτυχώς κάποια στιγμή διακόπτονται για να εμφανιστεί στον ορίζοντα η όμορφη Πλάκα. Ισως να ήταν η πρώιμη εκβιομηχάνιση του νησιού, σκέφτομαι, «ίσως οι άνθρωποι που μετοίκησαν στον Πειραιά να αντέγραψαν την αισθητική των γειτονιών τους όταν επέστρεψαν», μοιράζεται τις σκέψεις του μαζί μου ο Στρατής Βουράκης.
Ο ιδιοκτήτης του μοναδικού ροζ σπιτιού στη μοναχική πια γειτονιά του Κάστρου στην Πλάκα έχει το προνόμιο να απολαμβάνει μια αιγαιοπελαγίτικη θέα που κόβει την ανάσα. Το σπίτι εγκαταλείφθηκε για 40 χρόνια, μετά την καταστροφή του από τους Γερμανούς, και αναστηλώθηκε από τον Στρατή Βουράκη «πάνω στη νεανική τρέλα», όπως λέει. Ηταν και ένας φόρος τιμής στον πρόγονό του, τον διάσημο πιλότο της Μήλου Πέτρο Μικέλη, που έχασε τη ζωή του από τουρκικά πυρά στη ναυμα-χία του Ναβαρίνου. Υποπρόξενος της Αγγλίας στο νησί και πιλότος του Γάλλου ναυάρχου Δεριγνύ, με το θάνατό του συνέβαλε στο αποτέλεσμα της ναυμαχίας. Πιλότοι ήταν άλλωστε οι περισσότεροι κάτοικοι του Κάστρου. Οι διάσημοι πρωρείς ή πλοηγοί, επί το ελληνικότερον, είχαν την καλύτερη εποπτεία των θαλάσσιων περασμάτων. Καθημερινά, για 150 χρόνια, παρακολουθούσαν με το κανοκιάλι τους τα πλοία που περνούσαν στα ανοιχτά. Εκείνος που πρώτος αναγνώριζε την εθνικότητα του πλοίου ήταν αυτός που θα το οδηγούσε με ασφάλεια στον προορισμό του. Η παρουσία των πιλότων προσέφερε μια ισχυρή οικονομική ένεση στη Μήλο μέχρι την Επανάσταση.
Στα χνάρια της Αφροδίτης
Ευτυχής για την οικιστική καλαισθησία της Πλάκας και ακόμα πιο ευτυχής που η διαμόρφωση του οικισμού κάνει αδύνατη την πρόσβαση στα αυτοκίνητα, κατηφορίζω μέχρι το Αρχαιολογικό Μουσείο της. Εξω από την είσοδο βλέπω την Αφροδίτη της Μήλου. Το πιο «ριζοσπαστικό» άγαλμα της ιστορίας (από άσεμνες χειρονομίες στο γερμανικό περιοδικό Focus μέχρι πολύχρωμο διάκοσμο από τη Μήλια καλλιτέχνιδα Μοσχούλα Μαυρογιάννη έχει αποκτήσει) δεν είναι το αυθεντικό. Το πώς αυτό κατέληξε να ποζάρει στο Μουσείο του Λούβρου περιγράφει με σασπένς αστυνομικού μυθιστορήματος ο ερευνητής της, Γιάννης Χαλκουτσάκης, χάρη στον οποίο υπάρχει σήμερα έστω το αντίγραφο. Μια ιστορία που ξεκίνησε από το τυχαίο χτύπημα της σκαπάνης του χωρικού Θόδωρου Κεντρωτά, οδήγησε στην περιπετειώδη πώληση στον Γάλλο κόμη Ντε Μαρσελλύς και, έπειτα από ένα ακόμα πιο περιπετειώδες θαλάσσιο ταξίδι, κατέληξε στην πόρτα του Λούβρου.
Η ιστορία με συνεπαίρνει και κατηφορίζω το δρόμο από το μουσείο, προς αναζήτηση του τόπου στον οποίο αποκαλύφθηκε το άγαλμα, εκεί όπου κάποτε ανθούσε το αρχαίο Κλήμα. Η δεύτερη χρονολογικά, μετά την αρχαία Φυλακωπή, πρωτεύουσα του νησιού δεν εγκαταλείφτηκε ποτέ. Από την Τρυπητή με τους ανακαινισμένους ανεμόμυλους μέχρι το Κλήμα, το φωτογενές ψαροχώρι των καρτ ποστάλ με τις χαρακτηριστικές πολύχρωμες πόρτες, η περιοχή είναι όμορφη σαν το άγαλμα της Αφροδίτης.
Περπατώντας ανάμεσα στα υπολείμματα του γυμνασίου της αρχαίας πόλης και του αρχαίου θεάτρου, εντοπίζω το σημείο όπου εκτυλίχτηκε η ιστορία της «μετανάστευσης» της Αφροδίτης. Απογοήτευση. Σήμερα, όλη αυτή η συγκλονιστική ιστορία συνοψίζεται σε μια άχαρη ταμπέλα. Βρίσκω παρηγοριά ψηλότερα, στην καταπληκτική θέα που προσφέρει η εκκλησία του Προφήτη Ηλία, χτισμένη με αρχαία υλικά. Η ώρα είναι τέσσερις. Δεν χρειάζεσαι ρολόι στην περιοχή? οι ώρες ηχούν από το υπερμέγεθες ρολόι του Αγίου Νικολάου της Τρυπητής, που φαίνεται ακόμα και από το καράβι όταν φτάνεις στο λιμάνι. Εργο εποποιίας για την εποχή του, το ρολόι παραγγέλθηκε από τον μετανάστη στον Καναδά Γιώργο Μαρκαντώνη στην Ελβετία και μεταφέρθηκε από τον Αδάμαντα εν έτει 1925, με αυτοσχέδιο έλκηθρο που το έσπρωχναν 6 μουλάρια! Η Τρυπητή, όμως, έχει κάτι ακόμα πιο εντυπωσιακό να επιδείξει στα περίχωρά της: την αρχαιότερη εκκλησία της Μήλου. Μη φανταστείτε κάποιο φρεσκοασβεστωμένο εκκλησάκι. Βρίσκεται κάτω από τη γη! Είναι οι μοναδικές Κατακόμβες, ένα σύμπλεγμα από στοές, στα τοιχώματα των οποίων είναι λαξευμένοι αψιδωτοί τάφοι, τα λεγόμενα αρκοσόλια. Λειτουργούσε επίσης ως τόπος λατρείας των πρώτων χριστιανών. Η αρχαία νεκρόπολη επεκτείνεται και σε άλλες «τρύπες» (εξ ου και το όνομα Τρυπητή) που φιλοξενούσαν τάφους, πολλές ανεξερεύνητες ακόμα και σήμερα. Το πιο εντυπωσιακό όμως είναι ότι οι σημερινοί τάφοι των Μηλίων συνεχίζουν να μοιάζουν με τις κατακόμβες.
Οι σύγχρονες «θεές»
Ενας από τους μύθους θέλει το όνομα της Μήλου να συνδέεται με τον Μήλο, τον γιο του ποταμού Σκαμάνδρου, τον οποίο διεκδίκησαν ως ιερέα οι θεές Ηρα, Αφροδίτη και Αθηνά. Ο σφοδρός ανταγωνισμός οδήγησε στη γνωστή έριδα των θεών περί ομορφιάς, που κατέληξε στο να δώσει ο Πάρις το μήλο ως βραβείο στην Αφροδίτη. Σήμερα, η ιστορία επαναλαμβάνεται: οι «θεές» του τουρισμού και των εξορύξεων διεκδικούν τις δικές τους «δαγκωματιές» στον φυσικό πλούτο του νησιού. Το ποια θα φάει το μεγαλύτερο κομμάτι, προς το παρόν, δεν θέλει ρώτημα. Για την ώρα, το τελευταίο προπύργιο της Μήλου των ταξιδιωτών, γνωστό για τα ταβερνάκια του, τα κουκλίστικα καταλύματά του αλλά και τα καραβάκια που ξεκινούν από εδώ για την Κίμωλο, είναι τα Πολλώνια. Ο δρόμος που συνεχίζει μετά το γραφικό ψαροχώρι καταλήγει στην «άλλη» Μήλο. Τη Μήλο των ορυχείων.
Αν δεν γνωρίζεις τα κατατόπια, οι απαγορευτικές πινακίδες και η σήμανση κινδύνου σε αποτρέπουν να συνεχίσεις. Αντί να μπλεχτείς μέσα στα δαιδαλώδη ορυχεία, μπορείς, εναλλακτικά, να λάβεις μέρος στις γεωλογικές περιηγήσεις που οργανώνει η εταιρεία εξόρυξης «Βαρυτίνη» στην «αθέατη» Μήλο.
Μια βόλτα που αξίζει να κάνεις, για να γνωρίσεις τη γεωλογική ιστορία του τόπου από πρώτο χέρι αλλά και να μάθεις πολλά και ενδιαφέροντα. Οπως ότι το ορυχείο της Αγγεριάς είναι το μεγαλύτερο ορυχείο μπεντονίτη στην Ευρώπη, ένα τεράστιο χωνί ο πάτος του οποίου φτάνει τα 30 μ. κάτω από την επιφάνεια της θάλασσας και αναμένεται να φτάσει τα 50 μ. τα επόμενα χρόνια. Οπως ότι το τοπίο «αποκαθίσταται» στα ορυχεία, όταν η εξόρυξη ολοκληρωθεί. Ειδικοί επιστήμονες της «Βαρυτίνης» συνεργάζονται τόσο για να επαναφέρουν το τοπίο στην αρχική του γεωφόρμα, όσο και για να επιλέξουν τη μεταφύτευση, αποκλειστικά με την πλούσια ενδημική χλωρίδα. Ο δασολόγος Γιώργος Πετράκης διερευνά σε ειδικά διαμορφωμένο χώρο τη συμπεριφορά 50 διαφορετικών, κυρίως ενδημικών, φυτών, προκειμένου να τα εντάξει στις ενέργειες αποκατάστασης. Φυσικά, οι ανθρώπινες παρεμβάσεις μόνο να προσομοιάσουν στη φύση μπορούν. Οι εξορύξεις δεν είναι καινούργια ιστορία για το νησί. «Αυτό το μαύρο γυαλί που στο καθρέφτισμά του δεν δίνει εικόνα, αλλά σκιά», όπως περιγράφει ο Πλίνιος τον οψιδιανό, ήταν που καθόρισε, αιώνες πριν, τον ρου της ιστορίας.
Ο οψιδιανός ήταν η βάση ανάπτυξης της αρχαιότερης πόλης της Μήλου, της Φυλακωπής, και μόνο η αρχή, για να ακολουθήσουν πολλά ακόμη ορυκτά. «Τα μεταλλεία κράτησαν τον κόσμο στο νησί. Ακόμα και οι γεωργοί που «πολεμούσαν» στα χωράφια, πήγαιναν και στην μπούκα του ορυχείου να δουλέψουν, μέχρι που σταδιακά τα εγκατέλειψαν», θυμάται ο Πέτρος Αρμένης, γιατρός και θεματοφύλακας της ιστορίας του νησιού. «Οι τελευταίοι γεωργοί που είχαν μείνει δεν έβρισκαν κοπελιά να παντρευτούν. Εβλεπε η κοπελιά ότι ο εργάτης είχε χρήματα και δεν ήταν υποχρεωμένη να πάει στο χωράφι να βοτανίσει τα σκόρδα… Ετσι, ήρθαν προξενιό Κρητικές στο νησί». Χάρη σε αυτό το άυπνο εργοστάσιο, που δουλεύει 7 ημέρες την εβδομάδα και 24 ώρες την ημέρα, οι Μήλιοι αισθάνονται τόσα χρόνια ότι δεν χρειάζεται να επενδύσουν στον τουρισμό. Αλλοι πάλι θεωρούν ότι η εταιρεία εξόρυξης, για ιδία συμφέροντα, δεν αφήνει τον τουρισμό να αναπτυχθεί. Η αλήθεια είναι ότι το οικογενειακό εισόδημα της συντριπτικής πλειονότητας των Μηλίων στηρίζεται στη «Βαρυτίνη» και ο τουρισμός ήταν πάντα μια παράπλευρη απασχόληση για τους περισσότερους.
Εκεί στην «άγρια» Δύση
Ο ακύμαντος κόλπος της Μήλου, ένα από τα μεγαλύτερα φυσικά λιμάνια της Μεσογείου, ετοιμάζεται να υποδεχτεί το σούρουπο. Είναι η ώρα να κυνηγήσω το καλύτερο ηλιοβασίλεμα του νησιού. Αφήνω πίσω τη Μήλο των ορυχείων και του τουρισμού και κατευθύνομαι δυτικά, εκεί όπου δεν δια-φεντεύει καμία από τις δύο σύγχρονες «θεές». Εδώ κυριαρχούν δύο υπέροχα τοπία, η Αχιβαδόλιμνη και η λιμνοθάλασσα του Ριβαρίου, και διαφεντεύουν οι λιγοστοί βοσκοί καθώς και κάποιοι που καλ-λιεργούν τα χωραφάκια τους προς οικιακή οικονομία. Χάρη μάλιστα στα μαλακά λευκά πετρώματα, ένα μείγμα ηφαιστειακής στάχτης και ελαφρόπετρας, τη λεγόμενη «κίσσηρη», παράγονται πεντανόστιμα άνυδρα οπωροκηπευτικά. Φτιαγμένα μόνο από πέτρα, ήλιο και αέρα! Πριν δοκιμάσω αυτά τα άνυδρα κολοκυθάκια και το εξίσου αξιομνημόνευτο κατσικάκι της Μήλου στην αυθεντικότερη ταβέρνα του νησιού, που βρίσκεται εδώ στη δυτική πλευρά, στο μικρό λιμανάκι του Εμπουριού, σπεύδω για το ηλιοβασίλεμα.
Παρέα μου ο Γιώργος Μάλλης και η ομάδα του από τον Ομιλο Φίλων Βουνού και Θάλασσας, που κάνει τα πρώτα δειλά βήματα για την ανάδειξη των μονοπατιών του νησιού. Βάζουμε στόχο την κορυφή, τον Προφήτη Ηλία (751 μ.). Η ανάβαση ξεκινά με βήμα γοργό. Τα χρώματα και οι φωτοσκιάσεις υποχωρούν. Οι πέτρινοι όγκοι των αιγαιοπελαγίτικων νησιών ξεχωρίζουν μέσα στο ημίφως. Κύθνος, Σέριφος, Αντίπαρος, Πάρος, Σέριφος, Σίφνος, Αντίμηλος... Ρομαντικό. Οχι μόνο. Αναρωτιέμαι μήπως το «Milos is for lovers» δεν θα πρέπει να χρησιμοποιείται ως ένα εύπεπτο σύνθημα και μήπως η «ζαχαρόπετρα» αναφέρεται σε καθετί μη-λαίικο: στην ιστορία, στις παραλίες, στα γεωλογικά γλυπτά, στα μονοπάτια. Οπως άλλωστε είπε κάποτε και ο Αμερικανός χιουμορίστας Franklin P. Jones: «Η αγάπη δεν κάνει τον κόσμο να γυρίζει. Η αγάπη κάνει το γύρισμα να αξίζει τον κόπο».
ΙΣΤΟΡΙΕΣ ΑΠΟ ΤΑ ΘΕΙΩΡΥΧΕΙΑ
Το εγκαταλελειμμένο εργοστάσιο εξόρυξης θείου πάνω στην καστανόχρωμη αμμουδιά ακόμα ψιθυρίζει ιστορίες. Η πρόσβαση με το αυτοκίνητο έχει δυσκολίες, όμως το τοπίο είναι σπάνιο. Το εργοστάσιο μοιάζει σαν να εγκαταλείφτηκε ξαφνικά και όλα έμειναν στη θέση τους… μετέωρα. Ο Γιάννης Βελετάς, 80 χρόνων σήμερα, θυμάται τη ζωή του στα θειωρυχεία λίγο πριν κλείσουν, το 1958: «Η εξόρυξη γινόταν μέσα στις στοές. Η θερμοκρασία έφτανε τους 42ο C και ο λιγοστός αέρας περνούσε μέσα από μια τρύπα που υπήρχε στην κεντρική γαλαρία και από έναν ανεμιστήρα, ο οποίος μπορούσε να τραβήξει ακόμα και άνθρωπο. Ολοι δούλευαν γυμνοί με ένα μαγιουδάκι. Και όλα γίνονταν με τα χέρια. Ολη τη βδομάδα εδώ και μονάχα το Σάββατο γυρίζαμε σπίτι. Οι μαγαζάτορες μας γνώριζαν από τα κέρματα που είχαμε στις τσέπες μας. Ηταν μαύρα από το θειάφι. Προνομιούχοι! Αλλοι πληρώνονταν σε είδος: μια οκά κρέας ή μια οκά τυρί ή μια οκά λάδι».
Οι θαλασσόλυκοι της Μήλου
Στέλιος Αϊβαλιώτης
Πιστός στο «σύρμα» του
Πιστός στο «σύρμα» του
Δύο πράγματα χαρακτηρίζουν τις οικογένειες του νησιού: όλες έχουν ανθρώπους που δουλεύουν στα ορυχεία και όλες έχουν από ένα «σύρμα» (ο χώρος όπου κάποτε οι ψαράδες τραβούσαν μέσα με σύρμα τις βάρκες τους για να τις επισκευάσουν ή να τις αποθηκεύσουν το χειμώνα). Ετσι και ο κύριος Στέλιος. Ξυλουργός στο επάγγελμα, έφτιαχνε ράγες για τα ορυχεία, αλλά ο πατέρας του του άφησε ευχή και κατάρα να μη δουλέ-ψει ποτέ μέσα στις στοές. «Οταν έκαμα τη βάρκα, του ζήτησα να μου δώσει το σύρμα του. Ανένδοτος εκείνος. Είχα δυο βοηθούς και τους είπα να πάμε να σκάψουμε για να φτιάξουμε ένα άλλο σύρμα. Οταν το έμαθε ο πατέρας μου, μόνο τότε μου αποκάλυψε ότι στο δικό του έπεφταν οι πέτρες και θα σκοτωνόμουν». Με το πέρασμα του χρόνου τα τρέιλερ αντικατέστησαν το σύρμα και τα περίφημα σύρματα σε όλα τα ψαροχώρια της Μήλου μετατράπηκαν σε θερινές κατοικίες ψαράδων... και μη.
Είναι μάλιστα περιζήτητα για ενοικίαση, ακόμα και από ξένους. Για αγορά, ούτε συζήτηση. Οι τιμές είναι απαγορευτικές. «Το δικό μου στα Μαντράκια, πάντως, είναι σύρμα-σύρμα!» ξεκαθαρίζει ο κύριος Στέλιος, καθώς ετοιμάζει το καΐκι του, τον «Αγιο Νικόλαο».
.jpg)
Piraeus Time
0 σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου