«Εμένα δε μου έκαναν τίποτα εκεί στη Μακρόνησο, μπροστά σε αυτά που έκαναν στους άλλους. Δεν μιλάω για τις απειλές, για το ξύλο, για την πείνα, για την ταπείνωση, για τα μαρτύρια, για τους βασανισμούς. Μιλάω για την ντροπή. Για κείνους που δεν άντεξαν. Και τους ανάγκασαν ύστερα να στραφούν εναντίον των συντρόφων τους. Αυτό δεν το σηκώνει κανένας. Είναι η χρεοκοπία του ανθρώπου. Κι αυτουνού που το συλλαμβάνει στο αρρωστημένο μυαλό του, και του αλλουνού που αναγκάζεται να το δεχθεί. Ο μεσαίωνας δεν το τόλμησε. Και το τόλμησαν αυτοί. Και είχαν το θράσος, και μάλιστα ένας πνευματικός άνθρωπος σαν τον Παναγιώτη τον Κανελλόπουλο, να πει πως η Μακρόνησος ήταν ο καινούργιος Παρθενώνας της Ελλάδας. Φτου!».
 |
|---|
Μακρόνησος 1949
Ο Βασίλης Βέγγος, γιος του ηθοποιού, σε μια από τις σπάνιες δημόσιες εμφανίσεις του, μιλά στο φακό του Σολδάτου (Ένας άνθρωπος παντός καιρού), για τον πατέρα του. «Στην Κατοχή, ο παππούς ήταν οργανωμένος στο ΕΑΜ και αυτό είχε σαν αποτέλεσμα μετά, όταν ο πατέρας κλήθηκε να υπηρετήσει τη στρατιωτική του θητεία, να πάει βεβαίως στη Μακρόνησο», λέει. Και συνεχίζει: «Θα έλεγα ότι ο πατέρας θα πρέπει να είναι από τους λίγους, αν όχι ο μοναδικός, που η Μακρόνησος του 'έκανε καλό', μακροπρόθεσμα. Γιατί αν δεν είχε πάει στη Μακρόνησο, δε θα είχε γνωρίσει το Νίκο Κούνδουρο, και κατά πάσα πιθανότητα θα ήταν μέχρι και σήμερα ένας πάρα πολύ καλός κατασκευαστής δερμάτινων ειδών (.) Εκεί κάποια στιγμή γνωρίστηκαν με το Νίκο Κούνδουρο και έκαναν κάποια σκετσάκια για τις γιορτές. Οπότε ο Νίκος, όταν απολύονταν σαν, του είπε: «Θανάση, κάποια στιγμή, θα κάνουμε ταινία και θα σε φωνάξω και σένα να πάρεις μέρος», έτσι κι έγινε. Ο πατέρας, βέβαια, όταν απολύθηκε, επέστρεψε στην κανονική του δουλειά, κάπου στο Μοναστηράκι, αν θυμάμαι καλά, και ξέχασε τελείως την ιστορία του Κούνδουρου, ώσπου κάποια στιγμή, όταν ο Νίκος ετοιμαζόταν να γυρίσει την πρώτη του ταινία, τη 'Μαγική Πόλη', τον φώναξε (.)».
 |
|---|
Μακρόνησος 1949
Ο συναγωνιστής.
Από τη μεριά του ο Νίκος Κούνδουρος, θυμάται: «Το Βέγγο τον γνώρισα στο Μακρονήσι. Ήμουνα σ' ένα βουνό επάνω και προσπαθούσα να στήσω ένα αντίσκηνο να κοιμηθώ, ανάμεσα στη μάζα του λόχου, στα τέσσερις χιλιάδες αντίσκηνα παρατεταγμένα το ένα δίπλα στο άλλο, ανάμεσα σε τέσσερις χιλιάδες ανθρώπους, τρομαγμένους και κουρασμένους. Πήγα στην κορυφή του βουνού, με την ευλογία της διοίκησης, να στήσω τη σκηνή μου και τη ζωή μου. Κι εκεί που καθόμουνα και χάζευα και κοίταζα πως ν' αρχίσω, μόνος τελείως, μ' ένα αντίσκηνο πεταμένο χάμου, μ' ένα σκεπάρνι και με πασσάλους, βλέπω μια σιλουέτα περίεργη, μέσα σ' αυτές τις φοβερές χλαίνες που μας δίνανε, τις βρώμικες, ξεσκισμένες. Καταφθάνει, κουβαλώντας σανίδια από κιβώτια κι ένα σφυρί. Έφτιαξε κάτι, μια κατασκευή, ένα επίπεδο με τις σανίδες, και μου λέει ξαφνικά: 'Συναγωνιστή -ευλογημένη λέξη, που τελικά έχει γίνει ρετσινιά- συναγωνιστή, θα πεθάνεις', λέει. 'Το βράδυ κάνει κρύο. Βάλε την κουβέρτα σου πάνω στα σανίδια.. Λέω: 'Εσένα τι σε νοιάζει αν πεθάνω εγώ; Κι εσύ θα πεθάνεις'. Ούτε γέλασε καν ούτε και δε γέλασε. Πήρε τη διαλυμένη σκηνή κι άρχισε να τη στήνει μέσα στους πασσάλους της. Τον χάζευα, σκεφτόμουνα πως αυτός ή τρελός είναι ή άγιος. Τέλος πάντων, το ίδιο κάνει. Έκανα διάφορες σκέψεις, αφηρημένος και κουρασμένος, αλλά έτσι ξεκίνησε η γνωριμία μου με το Βέγγο.
Από τη μεριά του ο Νίκος Κούνδουρος, θυμάται: «Το Βέγγο τον γνώρισα στο Μακρονήσι. Ήμουνα σ' ένα βουνό επάνω και προσπαθούσα να στήσω ένα αντίσκηνο να κοιμηθώ, ανάμεσα στη μάζα του λόχου, στα τέσσερις χιλιάδες αντίσκηνα παρατεταγμένα το ένα δίπλα στο άλλο, ανάμεσα σε τέσσερις χιλιάδες ανθρώπους, τρομαγμένους και κουρασμένους. Πήγα στην κορυφή του βουνού, με την ευλογία της διοίκησης, να στήσω τη σκηνή μου και τη ζωή μου. Κι εκεί που καθόμουνα και χάζευα και κοίταζα πως ν' αρχίσω, μόνος τελείως, μ' ένα αντίσκηνο πεταμένο χάμου, μ' ένα σκεπάρνι και με πασσάλους, βλέπω μια σιλουέτα περίεργη, μέσα σ' αυτές τις φοβερές χλαίνες που μας δίνανε, τις βρώμικες, ξεσκισμένες. Καταφθάνει, κουβαλώντας σανίδια από κιβώτια κι ένα σφυρί. Έφτιαξε κάτι, μια κατασκευή, ένα επίπεδο με τις σανίδες, και μου λέει ξαφνικά: 'Συναγωνιστή -ευλογημένη λέξη, που τελικά έχει γίνει ρετσινιά- συναγωνιστή, θα πεθάνεις', λέει. 'Το βράδυ κάνει κρύο. Βάλε την κουβέρτα σου πάνω στα σανίδια.. Λέω: 'Εσένα τι σε νοιάζει αν πεθάνω εγώ; Κι εσύ θα πεθάνεις'. Ούτε γέλασε καν ούτε και δε γέλασε. Πήρε τη διαλυμένη σκηνή κι άρχισε να τη στήνει μέσα στους πασσάλους της. Τον χάζευα, σκεφτόμουνα πως αυτός ή τρελός είναι ή άγιος. Τέλος πάντων, το ίδιο κάνει. Έκανα διάφορες σκέψεις, αφηρημένος και κουρασμένος, αλλά έτσι ξεκίνησε η γνωριμία μου με το Βέγγο.
 |
|---|
Έμεινε μαζί μου όλα τα χρόνια της Μακρονήσου. Είχα χρεωθεί την κατασκευή ενός θεάτρου -ήμουν τριτοετής της αρχιτεκτονικής τότε. Πήγα στη διοίκηση και λέω: "Αυτόν το μισότρελο φαντάρο να μου τον δώσετε". Κι έτσι βρέθηκα να φτιάχνω το θέατρο με το Θανάση βοηθό. Στήσαμε τη σκηνή, ανεβάσαμε το πρώτο έργο, και να ο Βέγγος ηθοποιός και να ο Βέγγος πρωταγωνιστής και να ο Βέγγος αγαπημένος ολόκληρου του τάγματος, και να ο Βέγγος η ανακούφισή μας, η λύτρωση μας και το χαμόγελό μας».
Το λιγότερο που φοβήθηκε ήταν η Μακρόνησος. Πιο πολύ φοβόταν τη σκόνη!
Ο Τάσος Ζωγράφος μιλάει για την περίοδο της Μακρονήσου με τον Θανάση Βέγγο στη βιογραφία του «Τάσος Ζωγράφος: Σκηνικό ζωής» (εκδόσεις Ελληνικά Γράμματα. «Εφεραν τον Θανάση Βέγγο στη Μακρόνησο τον Μάρτη του 1949. Ηταν νευρικός, αεικίνητος, αγχώδης με όλα. Ηταν όμως και καρτερικός και βοηθούσε. Το λιγότερο που φοβήθηκε ήταν η Μακρόνησος. Πιο πολύ φοβόταν τη σκόνη. Οχι τα μικρόβια. Στα μακαρόνια μέσα έκοβε ένα κρεμμύδι κι έτρωγε όσο περίσσευε από την καραβάνα του άλλου χωρίς να σιχαίνεται. Οταν έφυγαν οι πολιτικοί από τη Μακρόνησο, μας χάρισαν τα κρεβατάκια τους. Ενα βράδυ, λοιπόν, καθόμαστε σ' αυτά τα κρεβατάκια, είχαμε οικονομήσει δυο παγούρια κρασί και τα είχαμε πιει. Είχε σημάνει το σιωπητήριο, αλλά εμάς μας είχε πιάσει το κρασί κι αρχίσαμε το τραγούδι. Μαζί μας είχαμε τον Νίκο Χατζηνικολάου, που έκανε καριέρα τενόρου αργότερα. Με τον Θανάση, που ήταν θεατρόφιλος και γνώστης της θεατρικής κουλτούρας από τον πατέρα του, τραγουδούσαν κάτι από τον ''Βαφτιστικό''. Κι επάνω εκεί που τραγουδούσαν ντουέτο άνοιξε η μπάντα της σκηνής και φάνηκε ένα ζευγάρι αρβύλες σε πολύ καλή κατάσταση. Ηταν ξεκάθαρο πως έμπαινε μέσα αξιωματικός. Ο Θανάσης σταμάτησε αυτόματα το τραγούδι και λες και ήμασταν σε γύρισμα ταινίας, έκανε με τα μάτια του ένα κατακόρυφο πλάνο από τις μπότες έως το κεφάλι, συνοδεύοντάς το με τον ανάλογο ήχο. Είχε μπει μέσα ο Τριανταφύλλου, ο επονομαζόμενος και Σάμπας, διότι είχε ζητήσει από τον συνστρατιώτη Νίκο Παπαδόπουλο να του μάθει σάμπα. Ηταν κι αυτός στρατιώτης, αλλά είχε γίνει εξ απονομής ανθυπολοχαγός. Εννοείται πως δρούσε υπέρ της εξουσίας και όπως ήταν φυσικό, μας έβγαλε στην αναφορά.
Ο Θανάσης κι ο Νίκος ο Κούνδουρος κι εγώ πρωτοκάναμε τις πρώτες θεατρικές δουλειές στη Μακρόνησο. Η Μακρόνησος ήταν, για μένα και για το Θανάση, εφαλτήριο. Από κει κινήσαμε και κάναμε αυτό που κάναμε».
Όταν ο Αριστοφάνης -γνώρισε- τον Θανάση.
Ο σκηνοθέτης Γιώργος Μιχαηλίδης, είναι ένας ακόμη από αυτούς που μιλούν για το Θανάση Βέγγο, στο ντοκιμαντέρ του Γιάννη Σολδάτου. «Ο Βέγγος φέρνει μαζί του όλη την ιστορία της κωμωδίας, χωρίς να το έχει συνειδητοποιήσει απόλυτα, χωρίς να το ξέρει. Η καταγωγή του είναι από το αρχαίο θέατρο, την παντομίμα, φτάνει στο τσίρκο, το βωβό κινηματογράφο, Μπάστερ Κίτον, αδελφοί Μαρξ, μέχρι σήμερα», λέει ο Μιχαηλίδης. Και λίγο μετά, μιλώντας για τη συνεργασία μαζί του στην "Ειρήνη" του Αριστοφάνη, που ανέβηκε στην Επίδαυρο, λέει: «Εγώ είδα στο Βέγγο τον τέλειο αριστοφανικό ήρωα. Του ταίριαζε του Βέγγου αυτή η αίσθηση κι αυτή η λαϊκή κωμική διάσταση που έχει ο Αριστοφάνης στα έργα του».
Ο κριτικός Κώστας Γεωργουσόπουλος, από τη μεριά του, υποστηρίζει: «Ο αριστοφανικός ήρωας είναι αστείος δεν είναι χωρατατζής. Είναι άλλο πράγμα το αστείο που έχει σχέση με το άστυ και την αστική αντίληψη κι άλλο πράγμα το χωρατό που έχει σχέση με το χωριό και με το χοντρό χιούμορ. Ο Αριστοφάνης είναι Αθηναίος πολίτης κι ασχολείται με τους αθηναϊκούς θεσμούς, όπως ακριβώς ο Βέγγος είναι Αθηναίος πολίτης, Έλληνας πολίτης, μικροαστός ή αν θέλέτε λούμπεν προλετάριος, ο οποίος προσπαθεί όμως να ενταχθεί μέσα στη μικροαστική αντίληψη, να βρει την καλή, να πιάσει το κόλπο, να μπορέσει να επιβιώσει με χίλια μέσα, όπως ακριβώς κι ο Καραγκιόζης προσπαθεί να επιβιώσει μέσα στο Σαράϊ του Πασά(.)».
Ο σκηνοθέτης Γιώργος Μιχαηλίδης, είναι ένας ακόμη από αυτούς που μιλούν για το Θανάση Βέγγο, στο ντοκιμαντέρ του Γιάννη Σολδάτου. «Ο Βέγγος φέρνει μαζί του όλη την ιστορία της κωμωδίας, χωρίς να το έχει συνειδητοποιήσει απόλυτα, χωρίς να το ξέρει. Η καταγωγή του είναι από το αρχαίο θέατρο, την παντομίμα, φτάνει στο τσίρκο, το βωβό κινηματογράφο, Μπάστερ Κίτον, αδελφοί Μαρξ, μέχρι σήμερα», λέει ο Μιχαηλίδης. Και λίγο μετά, μιλώντας για τη συνεργασία μαζί του στην "Ειρήνη" του Αριστοφάνη, που ανέβηκε στην Επίδαυρο, λέει: «Εγώ είδα στο Βέγγο τον τέλειο αριστοφανικό ήρωα. Του ταίριαζε του Βέγγου αυτή η αίσθηση κι αυτή η λαϊκή κωμική διάσταση που έχει ο Αριστοφάνης στα έργα του».
Ο κριτικός Κώστας Γεωργουσόπουλος, από τη μεριά του, υποστηρίζει: «Ο αριστοφανικός ήρωας είναι αστείος δεν είναι χωρατατζής. Είναι άλλο πράγμα το αστείο που έχει σχέση με το άστυ και την αστική αντίληψη κι άλλο πράγμα το χωρατό που έχει σχέση με το χωριό και με το χοντρό χιούμορ. Ο Αριστοφάνης είναι Αθηναίος πολίτης κι ασχολείται με τους αθηναϊκούς θεσμούς, όπως ακριβώς ο Βέγγος είναι Αθηναίος πολίτης, Έλληνας πολίτης, μικροαστός ή αν θέλέτε λούμπεν προλετάριος, ο οποίος προσπαθεί όμως να ενταχθεί μέσα στη μικροαστική αντίληψη, να βρει την καλή, να πιάσει το κόλπο, να μπορέσει να επιβιώσει με χίλια μέσα, όπως ακριβώς κι ο Καραγκιόζης προσπαθεί να επιβιώσει μέσα στο Σαράϊ του Πασά(.)».
Στη σκιά του Θεάτρου των ...σκιών.
Δεν είναι λίγοι εκείνοι που υποστηρίζουν πως η παρουσία του Βέγγου έχει την αυθεντικότητα του Καραγκιόζη. Σύμφωνα με τον Κούνδουρο, «Ο Βέγγος κι ο Καραγκιόζης είναι πρωτοξάδεφοι. Γεννηθήκανε από την ίδια αστείρευτη πηγή που λέγεται λαός, έζησαν στον ίδιο γεννοβόλο χώρο που λέγεται Ανατολή. Είναι η φιλοσοφία τους το κυρίαρχο χαρακτηριστικό που ενώνει τον Καραγκιόζη με το Βέγγο, και η λαϊκοσύνη τους, επίσης».
Από τη μεριά του ο Πάνος Γλυκοφρύδης έχει διαφορετική άποψη: «Δεν πιστεύω πως έχει καμία σχέση με τον Καραγκιόζη. Δεν έχει δηλαδή αυτή τη λαϊκότητα του Καραγκιόζη, με το χοντρό καλαμπούρι, το χοντρό αστείο κλπ. Και κάτι άλλο: είναι σκιά ο Καραγκιόζης».
Στο ίδιο μήκος κύματος και ο Γρηγόρης Γρηγορίου: «Ο Βέγγος είναι κι αυτός ένας λαϊκός ήρωας όπως είναι κι ο Καραγκιόζης, αλλά μεταξύ τους δεν υπάρχει καμία ουσιαστική σχέση. Ο ένας είναι σκιά κι ο άλλος είναι άνθρωπος και μάλιστα σπαρταριστός άνθρωπος».
Και ο Γιώργος Λαζαρίδης: «Δε νομίζω ότι γεφυρώνεται πουθενά ο Θανάσης των ταινιών με τον Καραγκιόζη του Θεάτρου Σκιών. Είναι δύο γεωμετρικά αντίθετοι ήρωες, αντιήρωες. Ο Θανάσης είναι ο κινητικός, ο ακούραστός, αυτός που δε σταματάει σε κανένα εμπόδιο. Ο Καραγκιόζης είναι ο τεμπέλαρος, ο οποίος εν πάση περιπτώσει, κάνει μια αντίσταση αρνητική. Του Βέγγου η αντίσταση είναι ενεργητική(.)».
Ο Δήμος Αβδελιώδης, λέει πως: «Αν ο Καραγκιόζης εκφράζει τον οίστρο, την ετοιμότητα, την αμφισβήτηση απέναντι στην εξουσία αυτού του κόσμου, αλλά ταυτόχρονα κι αυτό το παιγνιώδες που αγκαλιάζει τη ζωή σφιχτά, τότε αυτό μπορούμε να πούμε ότι το έχει και ο Βέγγος. Τρέχει γιατί αν είναι η ζωή ένα ποτό, ας πούμε, θα πρέπει να το πιει μέχρι την τελευταία σταγόνα. Αν είναι ένα φύσημα αέρα, πρέπει να αφεθεί σ' αυτό το φύσημα μέχρι τέλους (.)».
Δεν είναι λίγοι εκείνοι που υποστηρίζουν πως η παρουσία του Βέγγου έχει την αυθεντικότητα του Καραγκιόζη. Σύμφωνα με τον Κούνδουρο, «Ο Βέγγος κι ο Καραγκιόζης είναι πρωτοξάδεφοι. Γεννηθήκανε από την ίδια αστείρευτη πηγή που λέγεται λαός, έζησαν στον ίδιο γεννοβόλο χώρο που λέγεται Ανατολή. Είναι η φιλοσοφία τους το κυρίαρχο χαρακτηριστικό που ενώνει τον Καραγκιόζη με το Βέγγο, και η λαϊκοσύνη τους, επίσης».
Από τη μεριά του ο Πάνος Γλυκοφρύδης έχει διαφορετική άποψη: «Δεν πιστεύω πως έχει καμία σχέση με τον Καραγκιόζη. Δεν έχει δηλαδή αυτή τη λαϊκότητα του Καραγκιόζη, με το χοντρό καλαμπούρι, το χοντρό αστείο κλπ. Και κάτι άλλο: είναι σκιά ο Καραγκιόζης».
Στο ίδιο μήκος κύματος και ο Γρηγόρης Γρηγορίου: «Ο Βέγγος είναι κι αυτός ένας λαϊκός ήρωας όπως είναι κι ο Καραγκιόζης, αλλά μεταξύ τους δεν υπάρχει καμία ουσιαστική σχέση. Ο ένας είναι σκιά κι ο άλλος είναι άνθρωπος και μάλιστα σπαρταριστός άνθρωπος».
Και ο Γιώργος Λαζαρίδης: «Δε νομίζω ότι γεφυρώνεται πουθενά ο Θανάσης των ταινιών με τον Καραγκιόζη του Θεάτρου Σκιών. Είναι δύο γεωμετρικά αντίθετοι ήρωες, αντιήρωες. Ο Θανάσης είναι ο κινητικός, ο ακούραστός, αυτός που δε σταματάει σε κανένα εμπόδιο. Ο Καραγκιόζης είναι ο τεμπέλαρος, ο οποίος εν πάση περιπτώσει, κάνει μια αντίσταση αρνητική. Του Βέγγου η αντίσταση είναι ενεργητική(.)».
Ο Δήμος Αβδελιώδης, λέει πως: «Αν ο Καραγκιόζης εκφράζει τον οίστρο, την ετοιμότητα, την αμφισβήτηση απέναντι στην εξουσία αυτού του κόσμου, αλλά ταυτόχρονα κι αυτό το παιγνιώδες που αγκαλιάζει τη ζωή σφιχτά, τότε αυτό μπορούμε να πούμε ότι το έχει και ο Βέγγος. Τρέχει γιατί αν είναι η ζωή ένα ποτό, ας πούμε, θα πρέπει να το πιει μέχρι την τελευταία σταγόνα. Αν είναι ένα φύσημα αέρα, πρέπει να αφεθεί σ' αυτό το φύσημα μέχρι τέλους (.)».
Ένας άνθρωπος παντός καιρού... Ο πολύ επιτυχημένος τίτλος του ντοκιμαντέρ του Γιάννη Σολδάτου -ίδιος με εκείνον του βιβλίου του για το Βέγγο- ταιριάζει απόλυτα στον άνθρωπο στον οποίο αναφέρεται. Όσο για την ταινία, χαρακτηριστικό είναι το νευρώδες μοντάζ, που μόνον τέτοιο θα μπορούσε να είναι για να ακολουθήσει τους ρυθμούς του καταιγιστικού Θανάση Βέγγου. Παράλληλα με τα βήματα στη ζωή και την καριέρα του μεγάλου μας ηθοποιού ο Σολδάτος παρακολουθεί και την Ιστορία, παραθέτοντας επίκαιρα εποχής από τα μεγάλα γεγονότα που σημάδεψαν τη χώρα μας. Με τον τρόπο αυτό εκτός από τον ίδιο τον ήρωά του και τις ταινίες του, προσεγγίζει την Ιστορία, τοποθετώντας το Βέγγο μέσα σε αυτήν.
Χωρίς πλατειασμούς και με καλό σκηνοθετικό ρυθμό ο Γιάννης Σολδάτος δίνει ένα εμπεριστατωμένο πορτρέτο του Θανάση Βέγγου, μέσα από τις ταινίες του αλλά και μέσα από μαρτυρίες και αφηγήσεις προσωπικοτήτων. Εκτός από τους προαναφερθέντες, μιλούν στο ντοκιμαντέρ πολλοί ακόμη. Εμείς, αφού σας παροτρύνουμε να δείτε την ταινία, θα κλείσουμε με τα λόγια της ηθοποιού Βάσιας Τριφύλλη, γιατί μας αρέσουν: «Το να είσαι αριστερός δε σημαίνει η ψήφος που δίνεις, είναι ο τρόπος που ζεις. Και ο Θανάσης ζει σαν αριστερός»...
Χωρίς πλατειασμούς και με καλό σκηνοθετικό ρυθμό ο Γιάννης Σολδάτος δίνει ένα εμπεριστατωμένο πορτρέτο του Θανάση Βέγγου, μέσα από τις ταινίες του αλλά και μέσα από μαρτυρίες και αφηγήσεις προσωπικοτήτων. Εκτός από τους προαναφερθέντες, μιλούν στο ντοκιμαντέρ πολλοί ακόμη. Εμείς, αφού σας παροτρύνουμε να δείτε την ταινία, θα κλείσουμε με τα λόγια της ηθοποιού Βάσιας Τριφύλλη, γιατί μας αρέσουν: «Το να είσαι αριστερός δε σημαίνει η ψήφος που δίνεις, είναι ο τρόπος που ζεις. Και ο Θανάσης ζει σαν αριστερός»...
Piraeus Time
0 σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου